Zielona Europa równych szans!

ABC równości w UE

Równość kobiet i mężczyzn jest jedną z podstawowych zasad Unii Europejskiej. Mówi się o niej w traktatach założycielskich i stanowi ona jeden z głównych celów i zadań Wspólnoty. Zasada równego wynagrodzenia za pracę o równej wartości znalazła się już w Traktacie Rzymskim z 1957 roku (artykuł 119). W 1997 roku Traktat Amsterdamski wprowadził równość kobiet i mężczyzn jako jeden z celów UE. Artykuł 13 traktatu umożliwia instytucjom UE, państwom członkowskim i obywatelom podjęcie środków niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Ponadto równość kobiet i mężczyzn jest regulowana szeregiem dyrektyw o równym traktowaniu, które zostały przyjęte w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Dwie najnowsze regulujące te kwestie to: dyrektywa 2002/73/WE z dnia 23 września 2002 roku w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy oraz dyrektywa 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 roku dotyczącej zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.



Prawo a praktyka

Jednak pomimo postępów w prawodawstwie nadal istnieje duża rozbieżność między prawami spisanymi na papierze a stosowaniem ich w praktyce. Pomimo prawodawstwa UE w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn w kontekście zatrudnienia i warunków pracy oraz pomimo prawodawstwa UE mającego na celu równe wynagradzanie za pracę o równej wartości, co jest fundamentalną zasadą zawartą w traktacie UE, wskaźnik zróżnicowania poziomu wynagrodzeń w zależności od płci w ostatnich latach znacznie się zwiększył.

Zmiany zachodzące w modelu rodziny i coraz większa liczba gospodarstw domowych, w których głową rodziny jest kobieta, mają znaczący wpływ na życie prywatne kobiet. Poza tym starzenie się społeczeństwa powoduje wzrost liczby obowiązków opiekuńczych, wykonywanych głównie przez kobiety, oraz jest w sprzeczności ze sposobami organizacji pracy kobiet i mężczyzn. Mężczyźni i kobiety powinni jednakowo dzielić się obowiązkami
w sferze publicznej i prywatnej, jeśli chodzi o życie gospodarcze, polityczne i rodzinne. Utrzymująca się w dzisiejszym społeczeństwie europejskim tendencja do feminizacji ubóstwa wskazuje, że obecne ramy ochrony społecznej i liczne unijne polityki społeczne, gospodarcze i dotyczące zatrudnienia nie są dostosowane do potrzeb kobiet.

Chociaż więc postęp ma miejsce, te z trudem zdobyte prawa są zagrożone ze względu na zmiany demograficzne, kulturowe i gospodarcze. Co więcej, obecny kryzys ekonomiczny także wywiera szczególny wpływ na sytuację kobiet. Pomimo istniejących w wielu państwach członkowskich UE praw społecznych i uprawnień w dziedzinie zatrudnienia umożliwiających kobietom łączenie życia zawodowego i rodzinnego – elastycznych warunków pracy, większych praw związanych z macierzyństwem i pracy w niepełnym wymiarze czasowym – kobiety są nadal częściej skazane na niepewne warunki zatrudnienia, co sprawia, że są szczególnie zagrożone, ponieważ takie stanowiska pracy są likwidowane jako pierwsze, gdy następuje spowolnienie gospodarki.

Kluczowe fakty i liczby

Zatrudnienie kobiet w UE zwiększyło się i obecnie jest zbliżone do celu lizbońskiego wynoszącego 60%; wzrosło z 51,1% w 1997 do 58,3% w 2007 roku. Wskaźniki krajowe wahają się jednak od 36,9% do 73,2%. W 2007 roku odsetek kobiet pracujących w niepełnym wymiarze godzin wynosił w UE-27 31,2%, natomiast w przypadku mężczyzn wynosił on 7,7%. Istnieje także ryzyko „wymuszonej” pracy kobiet w niepełnym wymiarze czasowym, spowodowane brakiem przystępnych cenowo placówek opieki nad dziećmi. Jednym ze sposobów likwidacji przeszkód dla uczestnictwa kobiet w rynku pracy jest realizacja celów barcelońskich w zakresie opieki nad dziećmi – państwa członkowskie muszą do 2010 roku wprowadzić opiekę dla 90% dzieci w wieku od lat trzech do wieku, w którym rozpoczyna się obowiązek szkolny, i dla przynajmniej 33% dzieci w wieku poniżej trzech lat.

Pomimo dyrektywy z 1975 roku w sprawie równości wynagrodzeń dla kobiet i mężczyzn średnia różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn wynosi 17,5%, a w niektórych państwach członkowskich nawet 33%. Ta różnica zwiększa się wraz z wiekiem, poziomem wykształcenia oraz stażem pracy, na przykład w grupie wiekowej 50–59 lat wynosi ponad 30% w porównaniu z 7% w przypadku osób w wieku poniżej 30 lat. Kobiety przeważają liczebnie w zawodach słabo opłacanych, mało prestiżowych, gdzie miejsca pracy nie są pewne, jest też zbyt mało kobiet na stanowiskach kierowniczych i w wolnych zawodach.

Różnica w wynagrodzeniach w znacznym stopniu wpływa na ryzyko ubóstwa, zwłaszcza w przypadku samotnych rodziców, którymi w większości przypadków są kobiety (wskaźnik zagrożenia ubóstwem 32%) oraz kobiet po 65. roku życia (wskaźnik zagrożenia ubóstwem wynosi 21% i jest o 5 punktów procentowych wyższy niż w przypadku mężczyzn). Oprócz tego w wielu systemach emerytalnych w państwach członkowskich uprawnienia kobiet do emerytury są związane ze stażem pracy męża (przy czym po śmierci męża następuje zmniejszenie kwoty emerytury) lub też systemy te karzą kobiety za okres spędzony na wychowywaniu dzieci czy też zajmowaniu się członkami rodziny wymagającymi opieki.

Kobiety nadal są niedostatecznie reprezentowane we wszystkich organach decyzyjnych UE i państw członkowskich oraz podczas podejmowania decyzji w sprawach gospodarczych i społecznych. Liczba kobiet na kierowniczych stanowiskach w UE w ciągu ostatnich kilku lat przestała się zwiększać, wynosi średnio 30%, ale w wielu państwach członkowskich jest niższa. Tylko 3% dyrektorów czołowych spółek w skali UE to kobiety, a wśród członków zarządów spółek jest ich 10%.

Kobiety najczęściej są ofiarami przemocy uwarunkowanej płcią. Szeroko zakrojone badania przeprowadzone w Szwecji, Niemczech i Finlandii pokazują, że co najmniej 30–50% kobiet w wieku 16–67 lat przynajmniej raz padło ofiarą przemocy fizycznej lub na tle seksualnym. Jeśli uwzględnimy tu przemoc psychiczną, to liczba ta wzrośnie w Europie do 45–50%.

Imigrantki napotykają szczególne problemy podczas prób integracji. W Europie rośnie liczba nielegalnych imigrantek. W tej sytuacji duża liczba imigrantek w UE żyje i pracuje bez jakiejkolwiek ochrony społecznej, mając bardzo ograniczony dostęp do praw i usług oraz będąc bez szans na pracę poza nielegalnym rynkiem pracy i zajęciami uważanymi za brudne, poniżające i niebezpieczne.

Zielone postulaty

* Równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości

Jest to podstawowa, pierwotna zasada UE. Zieloni chcą całkowitego wdrożenia dyrektywy Rady 75/117/EWG dotyczącej stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet, tak aby zasada ta była należycie wdrażana we wszystkich państwach członkowskich UE. Zieloni z zadowoleniem przyjmują decyzję Komisji o uwzględnieniu rozwiązania problemu różnicy wynagrodzeń jako priorytetu w planie działań na rzecz równości płci na lata 2006–2010. Zieloni apelują o wprowadzenie sankcji wobec wszystkich państw członkowskich, które nie wdrożą tej dyrektywy prawidłowo i w całości.

* Równe traktowanie w pracy

Zieloni chcą prawidłowego i całościowego wdrożenia dyrektywy 2002/73 w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. Zieloni chcą również, aby Komisja wszczęła postępowanie w sprawie niewywiązania się z zobowiązań w tym zakresie wobec tych państw członkowskich, które w należyty sposób nie wdrożą tej dyrektywy.

* Zwiększenie liczby kobiet na wysokich stanowiskach

Zieloni wyrażają zadowolenie z decyzji rządu Norwegii w sprawie zwiększenia liczby kobiet w zarządach spółek publicznych i prywatnych do co najmniej 40% oraz apelują do UE i państw członkowskich, aby zrobiły to samo i zapewniły równą reprezentację kobiet w instytucjach UE.

* Zwiększenie reprezentacji politycznej kobiet

Warunkiem zapewnienia kobietom rzeczywistego wpływu na podejmowane decyzje w różnych dziedzinach polityki jest zwiększenie ich reprezentacji politycznej. Jak pokazały doświadczenia państw skandynawskich, wprowadzenie parytetu pomogły znacząco zwiększyć udział kobiet w polityce. Dlatego apelujemy do państw członkowskich o wprowadzenie tego typu rozwiązań w krajowych ordynacjach wyborczych, a na szczeblu UE o nowelizację europejskiej ordynacji do Parlamentu Europejskiego i wprowadzenie zasady parytetu na listach wyborczych.

* Lepsza równowaga między pracą i życiem prywatnym

Gdy dąży się do zapewnienia równowagi między mężczyznami i kobietami, jedną z najtrudniejszych przeszkód do pokonania są tradycyjne role płciowe związane z posiadaniem dzieci i prowadzeniem domu. Prawodawstwo wspólnotowe powinno zatem zostać zmienione poprzez wprowadzenie środków sprzyjających równemu dzieleniu się obowiązkami rodzinnymi. W tym kontekście należy zająć się kwestiami organizacji pracy i struktur władzy. Zieloni postulują uwzględnienie kwestii równego dzielenia się obowiązkami rodzinnymi i domowymi przez kobiety i mężczyzn podczas prac nad dyrektywą UE w sprawie urlopu rodzicielskiego. Domagamy się wprowadzenia obowiązkowego urlopu ojcowskiego dla ojców.

* Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym

Oprócz równego wynagrodzenia Zieloni domagają się wspólnego działania (na szczeblu UE i państw członkowskich), które pomoże określić konkretne cele w zakresie równości płci oraz walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Domagamy się opracowania strategii wspierających rodziny nietypowe i niepełne oraz konkretnych inicjatyw wspierających grupy kobiet szczególnie zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, takie jak imigrantki/kobiety-uchodźcy oraz kobiety należące do mniejszości etnicznych.

* Zero tolerancji dla przemocy

Zieloni domagają się respektowania ze strony wszystkich instytucji europejskich w całej Europie zasady „zero tolerancji wobec wszelkich form przemocy wobec kobiet”. Chcemy, aby Komisja określiła w traktacie UE właściwe podstawy prawne zwalczania wszelkich form przemocy wobec kobiet i stworzyła ogólnounijną politykę zwalczania handlu ludźmi oraz dotyczącą pokrewnych zagadnień imigracji i azylu, zwłaszcza prawa do azylu w związku z represjami i prześladowaniem ze względu na płeć. Zieloni opowiadają się za wspólną unijną polityką i prawodawstwem dotyczącym środków zaradczych, zapobiegania, ścigania i karania sprawców.

* Kobiety, zdrowie i reprodukcja

Prawa człowieka kobiet obejmują prawo do kontrolowania spraw związanych z własną seksualnością, w tym ze zdrowiem seksualnym i reprodukcyjnym, oraz do swobodnego i odpowiedzialnego decydowania o nich, w sposób wolny od przymusu, dyskryminacji i przemocy. Zieloni chcą, aby te prawa człowieka były w pełni przestrzegane i wykonywane, z uwzględnieniem prawa wszystkich kobiet do bezpiecznej aborcji i swobodnego dostępu do wszystkich form bezpiecznej antykoncepcji, a także prawa do bezbolesnego porodu. Parom, które nie mogą, a chcą mieć dzieci, państwa członkowskie powinny tworzyć warunki do korzystania z najnowszych osiągnięć medycyny w zakresie leczenia niepłodności (w tym procedur zapłodnienia in vitro).